1928-жыл

Чоң-Алай району — Кыргыз Республикасынын түштүгүндө, Ош облусунун курамындагы географиялык жана тарыхый мааниси чоң болгон административдик аймак. Ал 1928-жылы “Алай-Гүлчинский район” деген ат менен негизделген. Бул мезгилде Чоң-Алай өрөөнү Советтик Кыргызстандын жаңы административдик системасына ылайык кайра уюштурулган. Райондун негизделиши аймакта мамлекеттик башкаруунун, социалдык кызматтардын жана коомдук түзүмдөрдүн калыптанышына өбөлгө болгон.

1936–1958-жылдар

1936-жылы Чоң-Алай жана Алай райондору болуп экиге бөлүнгөн. Бул өзгөртүү административдик башкарууну жакшыртуу максатында жүргүзүлгөн. 1956-жылы кайра бириктирилип, бирок 1958-жылы кайрадан экиге бөлүнгөн. Бул жылдар аралыгында айыл чарбасы, мал чарбасы жана тоолуу жерлерди өздөштүрүү боюнча бир топ мамлекеттик программалар ишке ашырылган.

1992-жыл

Кыргыз Республикасы эгемендүүлүк алгандан кийин, 1992-жылы Чоң-Алай району өз алдынча административдик бирдик катары кайра калыптанган. Райондун административдик борбору — Дароот-Коргон айылы. Бул мезгилде аймактын өз алдынчалуулугу күчөп, жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдары бекемделе баштаган. Мектептер, медициналык мекемелер жана инфраструктуралык объектилер жаңыртылган.

География, калк жана азыркы турмуш

Чоң-Алай району географиялык жактан Алай тоо кыркасы менен Транса-Алай тоолорунун ортосунда жайгашкан. Түштүгүндө Тажикстан менен чектеш. Райондун климаты кургак континенталдуу, кышы суук, жайы салкын. Орточо температуралар жайында +19…+22°C, кышында −10…−15°C. Жаан-чачындын көлөмү жылына 500–650 мм.

Калкынын негизги бөлүгүн этникалык кыргыздар түзөт. Райондо негизинен мал чарбасы жана айыл чарба тармактары өнүккөн. Аймакта көчмөн турмуштун белгилери, салттуу маданият жана археологиялык эстеликтер көп санда кездешет. XIX кылымдын аягында орус илимпозу А.Федченко бул аймакка изилдөө жүргүзгөн.

Район үч айыл аймакка бөлүнөт: Жекенди, Кашка-Суу жана Чоң-Алай. Ар бир айыл аймакта өзүнүн тарыхый, маданий өзгөчөлүктөрү жана салттуу элдик дөөлөттөрү сакталган.